PUBLIKACJE NAUKOWE

Powstanie państwowości polskiej jest związane z Kościołem katolickim. Wiara i organizacja kościelna spajały państwo Piastów w początkowym okresie istnienia. Chrzest Polski, a następnie mozolne utrwalanie chrześcijaństwa na ziemiach polskich, jest zasługą władców z dynastii Piastów i ich determinacji pozostania przy wierze katolickiej. Wybór przyjęcia chrześcijaństwa w rycie zachodnim, częściowo podyktowany względami politycznymi, stał się jednak wyborem, którego dalekosiężne skutki to ciągły rozwój duchowy, cywilizacyjny, kulturalny i materialny Polski. Wraz z chrześcijaństwem do Polski, będącej na ówczesnych peryferiach Europy, docierała cywilizacja słowa pisanego. Najważniejszą na początku istnienia chrześcijańskiego państwa polskiego sprawą było rozpropagowanie wiary chrześcijańskiej, a następnie jej umocnienie. Można to było uzyskać poprzez nauczanie oraz wizualne i materialne dowody potęgi wiary. Pierwsi wybitni przedstawiciele Kościoła były osobami, wokół których narastały legendy państwowotwórcze. Św. Wojciech znalazł tu schronienie, ale także zginął jako misjonarz i męczennik u północnych granic dawnej Polski. Pierwsza oficjalna wizyta państwowa znana w historii polskiej - zjazd gnieźnieński - stanowiła dla ówczesnego polskiego państwa potwierdzenie jego podmiotowości, związanej z przyjęciem wiary chrześcijańskiej w obrządku łacińskim. Była także aktem równoznacznym z rozpropagowaniem kultu św. Wojciecha - męczennika za wiarę. Wraz z przyjęciem wiary chrześcijańskiej w duchu łacińskim stopniowo docierała do Polski kultura zachodnioeuropejska. Następowała europeizacja państwa w zakresie obyczajowości, kultury, poznawania słowa pisanego.

W każdej epoce na czele umacniania państwowości, budowania struktur administracyjnych, wdrażania kultury, przemian gospodarczych stali ludzie Kościoła. W oparciu o struktury organizacyjne Kościoła rozwijała się struktura organizacyjna państwa. Jego rola w budowaniu państwowości polskiej, naszej kultury, w tym piśmiennictwa, architektury, szkolnictwa jest nie do przecenienia. Działalność ludzi Kościoła poczynając od św. Wojciecha prowadzącego misję wśród pogańskich Prusów, po ostatniego Wielkiego Pielgrzyma świętego Jana Pawła II stanowi o sile oddziaływania idei dobra, miłosierdzia Bożego i wszelkich pozytywnych pierwiastków zawartych w religii chrześcijańskiej. Pierwsze znane nam kodeksy rękopiśmienne stanowią zasób Biblioteki Kapitulnej w Krakowie i są dowodem na to, że już na przełomie XI/XII wieku istniała biblioteka służąca kształceniu duchownych w Polsce, którzy pracowali na rzecz umocnienia państwa. Do Polski dotarła kultura słowa pisanego, które w pierwszej połowie XII wieku stało się źródłem naszych dziejów ojczystych. Niezwykle ważna jest „Kronika” Galla Anonima, pracującego na chwałę władcy Polski, Bolesława Krzywoustego oraz Kościoła. Jedni z pierwszych bohaterów chrześcijaństwa i państwowości polskiej: św. Wojciech i Gall Anonim przybyli do Polski, która stała się dla nich ojczyzną. Służyli jej, wypełniając misję posługiwania Bogu. Działalność pierwszych kapłanów-misjonarzy doprowadziła do zastąpienia dawnych wierzeń katolicyzmem, który może nie był wiarą „uczoną” dla zdecydowanej większości naszych przodków, ale żarliwą i gorącą.

Wszystkie dziedziny życia w Polsce są reprezentowane przez wybitnych ludzi, którzy najpierw zawierzyli Bogu, a następnie bliźnim i naszej Ojczyźnie. Przez wieki Kościół i duchowni podtrzymywali naszą oświatę, począwszy od szkolnictwa parafialnego, aż do rozwoju nauki na Akademii Krakowskiej. Już na przełomie XI i XII wieku musiał istnieć na Wawelu ośrodek, który dziś moglibyśmy nazwać naukowym, ponieważ znajdowała się tam dość duża, jak na ówczesne czasy, biblioteka. Pierwsze biblioteki, założone przy kapitułach krakowskiej i gnieźnieńskiej, przetrwały – zapewne w szczątkowej postaci - do naszych czasów i są świadectwem działalności katechizacyjnej i oświatowej. Stanowią materialny dowód rozwoju chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Już w XII wieku nie tylko wśród władców polskich znajdowali się fundatorzy podstaw materialnej działalności Kościoła w Polsce. Piotr Włostowic był jednym z pierwszych świeckich fundatorów świątyń na chwałę Bożą. Motywy pobożnych fundacji były różne, ale prowadziły zawsze do jednego celu – chwały Bożej i świadczyły zawsze o przywiązaniu wyznawców chrześcijaństwa w Polsce do Kościoła.

W 1364 roku król Kazimierz Wielki ufundował Akademię Krakowską i powierzył jej zadanie kształcenia młodzieży dla dobra Królestwa Polskiego. W murach tej uczelni studiował jej najwybitniejszy wychowanek, Mikołaj Kopernik, naukowiec, późniejszy kanonik warmiński. Na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego pobierał nauki i uzyskał formację duchową święty Jan Paweł II. Te dwie monumentalne postaci opromieniają sławą najstarszą uczelnię wyższą w Polsce. Ci dwaj wychowankowie stanowią wizytówkę Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Po okresie wspaniałego rozwoju państwa polskiego w XV i XVI wieku, nadeszła era reformy Kościoła katolickiego i jego naprawy, wymuszona ruchami reformacyjnymi. Przygotowanie reformy Kościoła katolickiego i wprowadzenie jej w życie mogło się odbyć dzięki takim niestrudzonym kapłanom jak m.in. Stanisław Hozjusz i Marcin Kromer. Po przezwyciężeniu ruchów reformacyjnych w Polsce nadeszła w kulturze, sztuce i obyczajowości epoka baroku. Pobożność ówczesnych ludzi przejawiała się fundowaniem monumentalnych zespołów kultu religijnego – kalwarii. Do najsłynniejszych fundacji tego typu należy Kalwaria Zebrzydowska, choć na terenie całego kraju istnieje wiele innych pięknych kalwarii, jak np. pacławska, w Kodniu itp. Fundacja - jednego z piękniejszych obecnie zabytków sztuki sakralnej – klasztoru oo. kamedułów na Srebrnej Górze pod Krakowem jest przykładem barokowego podejścia do życia doczesnego, jak i wiecznego.

Wraz ze stopniowym upadkiem państwa i zubożeniem społeczeństwa w XVIII wieku ilość pobożnych fundacji zdecydowanie się zmniejszyła. W okresie niewoli narodowej, tuż po rozbiorach Polski, to właśnie religia katolicka stała się opoką i ostoją dla ludności polskiej. Ta tożsamość katolicka na każdym kroku umacniała odrębność Polaków od narzuconej im władzy zaborczej. Działalność pisarzy i poetów identyfikujących treści religijne z patriotycznymi pozwalały przetrwać okres braku niepodległości, a twórczość takich artystów jak Mickiewicz, Krasiński, Lenartowicz czy Matejko umacniały poczucie jedności Kościoła i dążeń niepodległościowych Polaków. Upowszechniła się wówczas i utrwaliła w Polsce pobożność maryjna, mająca swe odzwierciedlenie w katechizacji społeczeństwa i przywiązaniu go do Kościoła, mimo wysoce niesprzyjających warunków politycznych. Od czasów reformy katolickiej Kościoła w końcu XVI wieku, po trudne czasy drugiej połowy XX wieku, katolik był utożsamiany z Polakiem. Ten wizerunek stworzony na potrzeby walki z reformacją był w latach niewoli narodowej ostoją naszej tożsamości narodowej. Przedstawiciele Kościoła w czasach zaborów, a następnie podczas ograniczonej suwerenności państwowej, byli przewodnikami w obronie naszej kultury, historii oraz tożsamości narodowej i państwowej. Wśród osób duchownych wywodzących się z innych narodowości, a działających na terenie ziem polskich, wielu przejęło język i polską tożsamość narodową. W okresie utraty niepodległości fenomenem stał sie fakt, że naród polski, pozbawiony własnego państwa, był atrakcyjny pod względem kulturowym dla obcokrajowców, przybywających na tereny naszego kraju. Swoje usługi Polsce świadczyli całym swoim życiem. Wśród osób, które na „ołtarzu” Polski złożyły swoją wolność i życie, znajduje się wielu duchownych. Inni niezłomni, jak kardynał Stefan Wyszyński opierali się przemocy i biernym oporem zwyciężali siłę. Wytrwała i codzienna służba Bogu oraz społeczeństwu była główną dewizą polskiego duchowieństwa.

Wiek XX to okres jakże widocznego przywiązania społeczeństwa polskiego do Kościoła. W okresie międzywojennym był to jeden z głównych czynników jednoczących społeczeństwo żyjące od ponad 120 lat pod różnymi zaborami. Po drugiej wojnie światowej, mimo niezwykle trudnego położenia Kościoła katolickiego narażonego na konfrontację z władzami państwowymi, to właśnie wierność i ofiarność społeczeństwa pomogła Kościołowi przetrwać i wyjść zwycięsko z konfrontacji z państwem tzw. „demokracji socjalistycznej”. Społeczeństwo polskie umocniło się również w wierze katolickiej. Wyrazem tego są liczne fundacje świątyń na terenie całego kraju. Niezwykła ilość świątyń, które zostały wybudowane w ciągu ostatnich 50. lat w naszym kraju, nie miała precedensu w ponad tysiącletniej historii Kościoła w Polsce.

W każdej epoce naszej historii byli ludzie, którzy za sobą porywali tłumy i tacy, którzy w cichej celi, w zaciszu klasztornym tworzyli dzieła, które przetrwały wieki. Budowali pomniki trwalsze niż spiż. Były to dzieła literackie, plastyczne, architektoniczne oraz to, co najtrudniejsze w życiu każdego człowieka – życie, które jest przykładem do naśladowania dla innych. Takie postaci chcieliśmy przedstawić w naszym opracowaniu, wskazującym na tożsamość służby Bogu i Polsce. Wśród przedstawionych prawie trzystu postaci znalazły się osoby powszechnie znane i będące, jak wspomniani już M. Kopernik i Jan Paweł II, rozpoznawalnymi na całym świecie oraz takie, o których niewiele wiadomo. Położyli jednak zasługi dla chrześcijańskiej Polski, tworząc dzieła, które odkrywamy jako wspaniałe oraz dając przykład świątobliwego życia, oddanego dla chwały naszej Ojczyzny – Polski.

Dzieje polskiego narodu i państwa są i będą na trwałe związane z historią Kościoła Powszechnego. Jego przedstawiciele swoim powołaniem, wytrwałą pracą, poświęceniem i gorącą wiarą, zawsze działali na drodze postępu i dawali nadzieję rodakom. Im właśnie poświęcić chcemy naszą pracę, aby ich życie i czyny stały się powszechną własnością wszystkich Polaków, aby stały się wzorem i przykładem. Założeniem naszej pracy jest podkreślenie roli osób duchownych w dziejach Polski, które jakże często, szczególnie w najtrudniejszych dla naszej Ojczyzny momentach, stawały się duchowymi przewodnikami jej mieszkańców. Na tle szarej zazwyczaj codzienności ich życie było słonecznym refleksem padającym na im współczesnych i na potomnych, gdyż wraz z ofiarnością dla Boga ofiarowywali swoje życie Polsce i działali tak, że i po wiekach stanowią dla nas przykład jak żyć.

Kreśląc życiorysy tych zasłużonych dla Boga i Polski ludzi, chcieliśmy przybliżyć czasy, w których żyli, ilustrując dzieje poszczególnych postaci ich wizerunkami, dziełami, współczesnymi im budowlami, a także obecnymi pejzażami i fotografiami miejsc, z którymi byli związani. Połączenie biografii naszych przewodników duchowych z obrazami miast i mniejszych miejscowości związanych z różnymi okresami w ich życiu, wielu osobom uświadomi, że ich tzw. „mała Ojczyzna” miała wspaniałego duchownego, który działał i żył tak, że mogą być z niego dumni. Pokazujemy piękno polskiej architektury sakralnej: od wielkich katedr, poprzez malutkie drewniane kościółki, pejzaże parafii, z którymi związani byli nasi bohaterowie, ale także miejsca znajdujące się daleko poza granicami naszego kraju, do których opisywani przez nas duchowni docierali, i w których przyszło im działać i tworzyć.

Mamy przekonanie, że wybrani przez nas duchowni, służący Bogu i Polsce swoim świetlanym przykładem wskażą drogę ku lepszej przyszłości.